افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی

کتاب افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی : اتحادیه ساسانی-پارتی و فتح ایران به دست عرب ها اثر جدیدی از پروانه پورشریعتی است. این کتاب پژوهشی است ژرف با نظریه پردازی های بی باکانه. نویسنده بر سر آن بوده است تا از تاریخ دوره پسین ساسانی ابهام زدایی و از بخشی از اطلاعات پراکنده و آشفته درباره این تاریخ رمزگشایی کند؛ بدان سان که از آنچه در این دوره و پس از یورش اعراب بر سرزمین ایران رفت تصویری روشن و معنادار از منظر ایرانی به دست دهد.

پایمردی نویسنده در یافتن روزنه های امید و آزمودن همه راه های ممکن برای روشنگری درباره ابهامات و یافتن حلقه های اتصال پراکندگی های تاریخی به راستی در خور ستایش است. بدین سان، نویسنده با رویکردی ریشه ای، انتقادی و مقایسه ای درباره یکی از مهم ترین و موثرترین عرصه های تاریخ نظریه های زیرو زبرکننده و شورانگیز پیش رو نهاده است. نویسنده با بررسی دوباره مجموعه گسترده ای از منابع نوشتاری و یافته های فرهنگی مادی با مقابله دقیق داده های گوناگون درباره چرایی سقوط شاهنشاهی ساسانی و چگونگی فتح ایران به دست عرب ها به نظریه ای تازه دست یافته است.

نظریه ای که در کتاب افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی طرح شده است دست کم از چند جهت درخور توجه جدی است.

>> نخستین ویژگی برجسته کتاب آن است که پس از سال ها رکود پژوهشی در حوزه مطالعات تاریخی دوره باستانی پسین ایران، توجه پژوهشگران را به این حوزه مطالعاتی جلب کرده و در این عرصه جنب و جوشی تازه پدید آورده است.

>> کارستان دیگر این اثر آن است که نویسنده کتاب الگوهای نظری را که از رمان استاد فقید، کریستنسن، در حوزه مطالعات دوره باستانی پسین تاریخ ایران جا افتاده و مسلم انگاشته شده بود از نو بررسید و با دلایلی مقنع نادرستی بخش هایی از آن ها را نشان داد.

>> از دیگر نقاط قوت این پژوهش ارزشمند این است که نویسنده در پژوهشی روش مند اساس کار خود را بر همنشینی و مقابله متونی قرار داده است که در گستره زمانی موردنظر در سرزمین های گوناگون و به زبان های متفاوت نوشته شده است.

فصل اول : پیش آگهی ها

فصل دوم : اتحادیه ساسانی-پارتی، تعبیری بازنگریسته از نظام حکومتی ساسانی

• ساسانیان – اشکانیان
• یزدگرد یکم، بهرام پنجم (بهرام گور) و یزدگرد دوم – خاندان سورِن
• پیروز – خاندان مهر
• بلاش و قباد – خاندان کارِن
• خسرو انوشیروان – خاندان های مهران، اسپهبدان و کارن
• هرمز چهارم – خاندان مهران
• خسرو پرویز – اسپهبدان

فصل سوم : فتح ایران به دست عرب ها

• مسئله منابع : روایات فتوح و نقل های خداینامه
• شیرویه قباد و اردشیر سوم : سه سپاه
• پوراندخت و آزرمیدخت : رقابت پارسی-پَهلَو

• جنگ پل
• یزدگرد سوم : فتح ایران به دست عرب ها
• فتح تیسفون
• فتح خوزستان
• فتح ماد
• فتح ری
• فتح گرگان و طبرستان
• عصیان فرخزاد
• فتح خراسان و عصیان کنارنگیان
• فتح آذربایجان

فصل چهارم : حکومت های دودمانی طبرستان

• آل باوند
• خان کارن در طبرستان
• آل جاماسپ

• فتح طبرستان به دست عرب ها
• خورشید شاه
• درگذشت خورشید شاه و فتح نهایی طبرستان

فصل پنجم : نمای دینی دوره ساسانی

• دوره پس از اوستا
• سنت – بدعت
• پرستش مِهر
• پرستش مهر در بخش های شمالی و شرقی

فصل ششم : قیام های دوره باستانی پسین در خراسان و طبرستان

• بهرام چوبین
• انقلاب عباسیان
• به آفرید
• سُنباد، پرستنده خورشید
• نتیجه گیری